مصطفی قلی بیات (صمصام الملک) فرزند عباس قلی بیات
(حاج سهام الملک عراقی) در سال 1267 در تهران به دنیا آمد. فقید نامبرده در خانواده‌ای
مرفه و ثروتمند بزرگ شد و پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی در ایران، دوره متوسطه را
در مسکو به پایان رسانید. وی پس از برگشت به
ایران، وارد خدمات دولتی شد و در سال 1297 برای ادامه تحصیلات عالی به پاریس روانه
شد و در دانشگاه گرینیون فرانسه مشغول تحصیل شد. وی پس از دریافت گواهی‌نامه رسمی دولت
فرانسه به ایران بازگشت، نخستین باتجربه و دانشی که آموخته بود روی املاک پدری به فعالیت
کشاورزی پرداخت. در این زمان یک کارخانه الکتروماتیک وارد ایران کرد و به کمک یک نفر
متخصص خارجی آغاز به تولید ماشین‌ها و ادوات مختلف کشاورزی کرد. در این کارخانه که
در خیابان شاپور سابق تهران تأسیس شده بود ابزار و ادوات کشاورزی مانند گاو آهن، ماشین
درو، کولتیواتور و غیره ساخته می‌شد و در حقیقت با تولید و ترویج ماشین‌های کشاورزی،
مقدمات مکانیزه شدن کشاورزی ایران فراهم آمد و این یکی از اقدام‌های مهم وی در آن روز
بود.
مرحوم بیات در هشتم شهریور 1303 به معاونت وزارت فلاحت و تجارت و فواید عامه منصوب شد که تا 15 آذر 1305 در این قسمت باقی بود، در این مدت خدمات ارزنده‌ای انجام داد، ازجمله تأسیس اداره دفع آفات حیوانی که بعدها به اداره دامپزشکی تغییر نام یافت و به فلاحت و اقتصاد ایران خدمات ارزنده‌ای کرد. وی سمت‌های معاونت وزارت داخله، اقتصاد ملی، ریاست هیئت مدیره شیلات را تا 20 دی 1313 عهده‌دار بوده و پس از آن ریاست کل فلاحت و صناعت را تا پایان عمر کوتاه خود یعنی هشتم تیر 1316 به عهده داشت.
وی در همه دوران مسئولیت‌های اداری منشأ خدمات ارزنده‌ای بود. نخستین واحد آموزشی کشاورزی ایران که از سال 1279 با امکانات بسیار محدود زیر نظر وزارت مالیه آن روز آغاز کرد، بعدها در سایه تلاش و دوراندیشی این مرد با جایگاه مناسب خود یعنی اداره کل فلاحت پیوست، تا کارشناسان کشاورزی موردنیاز کشور را تربیت کند. در سال 1308 مدرسه برزگران از وزارت دارایی جدا شد و به اداره کشاورزی پیوست. در 12 آبان 1325 دانشکده کشاورزی به دانشگاه تهران ملحق شد. این عمل حاصل کاری بود که سنگ اول آن را 26 سال پیش از آن، بیات کار گذاشته بود و اکنون می‌رفت در مکان شایسته به رشد خود ادامه دهد.
در مهرماه 1326 هنگامی‌که از مرحوم بیات مراسم تحلیل به عمل آمد، یادداشت‌هایی به این منظور منتشر شد. دکتر علی‌اکبر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران، در مقدمه آن گفته بود:
«دانشگاه تهران امروز از کسی تجلیل به عمل می‌آورد که ده سال پیش دنیا را ترک گفته است ، اما وی آثار جاویدانی از خود به یادگار گذاشته است که فراموش شدنی نیست و امروز هیچ کسی نیست که از خدمات اساسی مرحوم مصطفی قلی بیات نسبت به کشاورزی ایران چیزی نشنیده باشد. » دکتر علی‌اکبر سیاسی اضافه می‌کند: « کشور ما شاید در زمان حاضرییش از هر وقت به مردان پاک‌دامن ازخودگذشته‌ای که عاشق خدمت به کشور و مردم باشد نیازمند است، از این‌رو مرگ نابهنگام بیات ضایعه‌ای بزرگ و جبران‌ناپذیر به شمار می‌آید.» استاد سعید نفیسی درباره بیات گفته است: «من معتقدم پایداری ایران ازآنجاست که هر از چند گاه چنین فرزندان برومندی در دامان خود می‌پروراند و کشوری که از این فرزندان به جهان عرضه می‌کند جاودان خواهد ماند زیرا که یگانه سرمایه جاودانی جهان همین نیک مردانند».
استاد علینقی وزیری در مورد بیات چنین اظهارنظر کرده است: « بیات یکی از فرزندان شایسته و پاک این آب و خاک بود که باوجود انتساب به خانواده‌ای بزرگ و توانگر، دارای طبیعت آزادیخواهی بود و به‌ندرت فطرت و خوی اکثر آقازاده‌ها در او دیده می‌شد»
مرحوم بیات مردی بااراده قوی، افکار روشن، متین و نجیب و دارای اخلاق و رفتار پسندیده و شهامت و پشتکار کم‌نظیری بود که هرگز از کار و کوشش خسته نمی‌شد و در شبانه‌روز بیش از 16 ساعت کار می‌کرد. اشخاصی را که قصد خدمت به کشور داشتند از جان و دل دوست می‌داشت و با آنان همه گونه همراهی و همکاری می‌کرد. زندگانی شخصی آن مرحوم بسیار ساده و بی‌آلایش بود. وی در هشتم تیرماه 1316 در سن حدود 49 سالگی چشم از جهان فروبست. و درقبرستان وادی السلام نجف در آرامگاه خانوادگی به خاک سپرده شد. نوه ی وی هم اکنون در شهر اراک مدیر موقوفات پدربزرگ خود است.
مرحوم استاد نظام وفا در تاریخ فوت بیات شعری سروده است که چنین است:
دو هشت و سه صد بود بعد هزار شب هشتم تیر کان دل انگار
دل از دست بیداد، تاراج دید به تیر اجل سینه آماج دید
دل نازنینش زکار او فتاد نهال حیاتش زبار او فتاد
بود جاودان جای او در بهشت که جز تخم نیکی به گیتی نکشت